یکی از اصلی‌ترین مسیرهایی که به ویژه در دو دهه اخیر به کمک اشتغالزایی آمده، کسب‌وکارهای دیجیتال است. کسب‌وکارهای دیجیتال هم خود مشاغل جدیدی ایجاد کرده‌اند، هم بستری را فراهم کرده‌اند که کسب‌وکارهای دیگر از طریق آن‌ها شکل گرفته یا توسعه یابند.
آمارها نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ نرخ بیکاری به پایین‌ترین حد خود از سال ۱۳۵۷ به این سو رسیده است. آماری که پس از فراز و نشیب‌های گاه به گاه در طول سال‌های مختلف، از سال ۱۳۹۵ به طور پیوسته نزولی بوده است.
رشد اکوسیستم استارتاپی و کاهش نرخ بیکاری
نسبت نرخ بیکاری با وضعیت کلی اقتصاد در سال‌های گوناگون نسبت مستقیم ندارد. مثلا در سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ که شرایط اقتصادی نسبتا مطلوب بود یا در سال ۱۳۹۵ و همزمان با کاهش تورم و بهبود رشد اقتصادی، نرخ بیکاری افزایش نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌توان گفت که کاهش پیوسته نرخ بیکاری در ۸ سال گذشته، بیش از عملکرد اقتصادی دولت‌ها، حاصل عوامل بیرونی بوده است. یکی از این عوامل را می‌توان در رشد اکوسیستم استارتاپی و کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری و اینترنت از اواخر دهه ۸۰ ابتدای دهه ۹۰ جست‌وجو کرد که محصول آن از سال ۱۳۹۵ به این سو در حال ثمر دادن است.
به عنوان مثال، دیجی‌کالا به عنوان یکی از اولین و شاخص‌ترین کسب‌وکارهایی از این دست، طبق آماری که در گزارش سال خود منتشر کرده، در طول ۱۷ سال فعالیتش تعداد یک میلیون و ۲۹۸ هزار و ۸۹۹ شغل ایجاد کرده است! از این تعداد ۱۲ هزار و ۲۶۰ نفر در حال حاضر به طور مستقیم در دیجی‌کالا کار می‌کنند. دیجی‌کالا می‌گوید یک میلیون و ۲۵۶ هزار و ۱۸۱ شغل نیز توسط فروشندگان همکار مارکت‌پلیس دیجی‌کالا ایجاد شده است. این عدد از ضرب کردن عدد ۳ به عنوان میانگین تعداد اشتغالزایی هر فروشنده در ۴۱۸ هزار و ۷۲۷ فروشنده‌ای است که در دیجی‌کالا فعالیت دارند و در واقع بیش از ۴۰۰ هزار فروشنده به عنوان کسب‌وکارهای مستقل نیز از زیرساخت این مارکت‌پلیس استفاده می‌کنند.
بازدهی بالای اشتغالزایی دیجی‌کالا
در آمار اشتغالزایی در کسب‌وکاری مانند دیجی‌کالا سه نکته توجه را به خود جلب می‌کند؛ اول این که هزینه تامین این میزان اشتغال فقط در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۲.۵ هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع اگر این عدد را بر تعداد اشتغال ایجاد شده تقسیم کنیم، هزینه ایجاد هر شغل حدود ۱۰۰ میلیون تومان محاسبه می‌شود. این عدد در مقایسه با هزینه مورد نیاز مشاغل دیگر از رانندگی گرفته که حداقل نیاز به خرید یک خودرو دارد تا راه‌اندازی یک فروشگاه حضوری با هزینه‌های بالای خرید، رهن، اجاره، دکور و …، بازدهی بالای هزینه نسبت به اشتغال ایجاد شده را در کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری و آنلاین نشان می‌دهد.
شاید اولین چیزی که از عنوان «کسب‌وکار» در ذهن افراد شکل بگیرد، یک فروشگاه باشد. مرکز خرید ایران‌مال در تهران به عنوان بزرگترین مرکز خرید خاورمیانه حدود هزار فروشگاه دارد. اگر آمار تعداد فروشندگانی را که با دیجی‌کالا همکاری می‌کنند در نظر بگیریم، مارکت‌پِلیسی مثل دیجی‌کالا فضایی معادل ۴۱۸ ایران‌مال را برای فروش کالا می‌سازد. این ارقام نشان می‌دهد که میزان بازدهی یک مارکت‌پلیس از نظر نسبت سرمایه‌گذاری و میزان اشتغالزایی در برابر مجتمع‌های تجاری و فروشگاه‌های فیزیکی چقدر بالاست.
اشتغالزایی دیجی‌کالا در شهرهای کوچک و روستاها
دومین نکته قابل توجه در این آمار، اختصاص نداشتن عدد اشتغالزایی به تهران و شهرهای بزرگ است. نقشه اشتغال در ایران نشان می‌دهد که مناطق دور از مرکز و استان‌های محروم، بیشترین آمار بیکاری را دارند. این در حالی است که پلتفرم‌های آنلاین بستری می‌سازند که حتی در شهرهای کوچک، روستاها و مناطق دور از مرکز و محروم نیز امکان شکل‌گیری کسب‌وکار و اشتغالزایی مبتنی بر مارکت‌پلیس‌ها و پلتفرم‌های آنلاین وجود داشته باشد. سال گذشته ۲۷۳۵ نفر به جمع فروشندگان بومی و محلی همکار دیجی‌کالا پیوسته‌اند. اگر هر فروشنده بومی و محلی برای تنها ۲ نفر هم اشتغالزایی کند، فقط ۵۴۷۰ شغل در مناطق بومی و محلی به واسطه این زیرساخت ایجاد شده است. این در حالی است که با اضافه شدن این تعداد به فروشندگان بومی و محلی، اکنون ۹۵۰۰ فروشنده بومی محلی از طریق دیجی‌کالا محصولات خود را می‌فروشند. در شرایطی که آمارهای نقشه‌های اشتغال کشور، اشتغال زنان نسبت به مردان را در شهرهای کوچک، روستاها و مناطق محروم بسیار کمتر نشان می‌دهند، مقایسه تعداد زنان فروشنده (۴۱۱۱ نفر) با تعداد مردان فروشنده (۴۹۸۸ نفر) و اختلاف اندک آن نشان می‌دهد که چنین زیرساخت‌هایی علاوه بر توزیع جغرافیایی بهتر اشتغال، حتی بر عدالت جنسیتی اشتغال نیز موثرند.
کارآفرینی سازمانی
سومین نکته جالب این آمار نیز تعداد قابل توجه عناوین شغلی است. در واقع کسب‌وکارهای فناورانه و استارتاپی بر اساس نیاز خود عناوین جدید شغلی به بازار کار ایران اضافه کرده‌اند که خود باعث اشتغالزایی فزاینده می‌شود. به عنوان مثال دیجی‌کالا در سال ۱۴۰۲ بیش از هزار عنوان شغلی در سازمان خود داشته است. به این عددها می‌توان کسانی که به شکل فریلنس با کسب‌وکارها همکاری دارند یا شرکت‌های همکار و مشاوران را نیز اضافه کرد.
فارغ از بازدهی بالای کسب‌وکارهای فناورانه و استارتاپی در ایجاد اشتغال، شکل‌گیری یک مفهوم جدید نیز می‌تواند اثرگذاری مثبت این کسب‌وکارها بر کاهش نرخ بیکاری را افزایش دهد؛ کارآفرینی سازمانی!
در سال‌های اخیر واژه «کارآفرینی» جای خود را در ادبیات اقتصادی و کسب‌وکار ایران باز کرده است. کارآفرین غالبا به هم‌بنیانگذاران و راه‌اندازان یک کسب‌وکار اطلاق می‌شود. با این حال بسیاری از سازمان‌های پیشگام و در حال توسعه، برای تقویت روند رشد خود به مفهوم جدیدی به نام کارآفرینی سازمانی بها می‌دهند. کارآفرینی سازمانی در واقع باعث می‌شود تک تک افراد حاضر در یک سازمان نیز در مسیر کارآفرینی گام بردارند. ایجاد محصولات جدید، لاین‌های جدید کسب‌وکار، پروژه‌ها و البته بسترسازی‌های B۲B از سوی کارکنان یک سازمان هم اقدامی در مسیر کارآفرینی تلقی شود و اثرگذاری سازمان در زمینه افزایش اشتغال را بیشتر کند.
این آمارها نشان می‌دهد که کسب‌وکارهای آنلاین، فناورانه و استارتاپی در بوته آزمایش کارآفرینی و کاهش نرخ بیکاری آزمون خود را با موفقیت پس داده‌اند و هنوز ظرفیت‌های بیشتری نیز برای اثرگذاری بر اشتغال دارند.
