مریم فکری: با فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی، این سوال در ذهن می‌چرخد که اثر بازگشت تحریم‌های شورای امنیت روی اقتصاد ایران چه خواهد بود؟ برخی اقتصاددانان معتقدند که فعال شدن مکانیسم ماشه تاثیر مستقیم و چشمگیر بر اقتصاد ایران ندارد؛ چراکه قطعنامه‌هایی که در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت فعال می‌شوند، ماهیتی متفاوت از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا دارند و تنها بخش محدودی از اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار خواهند داد.
در مقابل اما گروهی از اقتصاددانان از اثرات انتظارات روانی‌ای که در اقتصاد ایجاد می‌شود می‌گویند و معتقدند همین موضوع، انتظارات تورمی را تشدید می‌کند. بر همین اساس، به باور آن‌ها، اولین اقدام فوری و اساسی دولت برای خنثی‌سازی مکانیسم ماشه، تغییر ریل حکمرانی اقتصاد به نفع بخش خصوصی باید باشد.
با فعال شدن مکانیسم ماشه، تحریم‌ها بیشتر نمی‌شود
وحید شقاقی، اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین با اشاره به اثر مکانیسم ماشه روی اقتصاد ایران می‌گوید: اولین مساله این است که با فعال شدن مکانیسم ماشه به خودی خود تحریم‌های اقتصادی بیشتر نخواهد شد. به عبارتی، می‌خواهم به شما بگویم که تحریم‌های ثانویه آمریکا که در این سال‌های اخیر بر اقتصاد ایران اعمال شد، به مراتب شدیدتر و گسترده‌تر بود و تبعات بیشتری داشت.
وی می‌افزاید: مکانیسم ماشه عملا برگشت ایران به تحریم‌های سازمان ملل و بازگشت ۶ قطع‌نامه‌ای است که در سازمان ملل تصویب شده بود. ما به فصل هفتم شورای امنیت برمی‌گردیم. این ۶ قطع‌نامه تحریم‌های اقتصادی نیستند، ولی نکته این‌جاست که برای ترامپ یک بهانه جدید و یک ابزار قانونی جدید داده می‌شود که اجماع کشورهای دیگر را برای تحریم علیه ایران فراهم کند.
این اقتصاددان عنوان می‌کند: تاکنون ابزار ترامپ برای تحریم ایران به طور عمده متکی به تهدید کشورهای شریک ایران بود. یعنی ترامپ شرکای تجاری ایران را تهدید می‌کرد که اگر با ایران کار کنید، دیگر با آمریکا نمی‌توانید کار کنید. این خیلی کار ما را سخت خواهد کرد.
شقاقی تصریح می‌کند: موضوع دوم این است که مردم ایران به این درک و این نتیجه خواهند رسید که دیگر تحریم‌های علیه ایران حذف نخواهند شد و ماندگار می‌شود. شما می‌دانید که با فعال شدن مکانیسم ماشه، ما دوباره برمی‌گردیم به سال ۹۲. یعنی ۱۰ سال دویدیم و دوباره به سر جای اول بازگشتیم. خب وقتی مردم به این نتیجه برسند که تحریم‌ها ماندگار خواهند شد، همین موضوع انتظارات تورمی را تشدید می‌کند و وقتی انتظارات تورمی تشدید شود، نااطمینانی‌ها بیشتر می‌شود و تورم را می‌تواند افزایش دهد.
وی متذکر می‌شود: می‌خواهم بگویم با این‌که به خودی خود با مکانیسم ماشه، تحریم‌های اقتصادی شدیدتری اعمال نمی‌شود، ولی حواشی آن، اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
حکمرانی اقتصادی تغییر کند
این اقتصاددان در ادامه می‌گوید: عملا دو سناریو وجود دارد. یک سناریو این است که مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و سناریو دوم این خواهد بود که اروپایی‌ها از ایران امتیازاتی خواهند گرفت و اسنپ‌بک را ۶ ماه تمدید خواهند کرد. ولی من معتقدم در نهایت مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد.
شقاقی می‌افزاید: حالا سوال این‌جاست که ما باید چه کنیم؟ ما فرصت‌های زیادی را در این مدت از دست دادیم. بحث فعال شدن مکانیسم ماشه دیر یا زود دارد، اما سوخت و سوز ندارد، ولی ما اگر می‌خواهیم اقتصادمان بیش از این با سختی‌های شدیدی مواجه نشود، حداقل باید در درون، حکمرانی اقتصادی را تغییر دهیم.
وی عنوان می‌کند: با این ساختار کنونی اقتصادی ایران، هم از بیرون صدمه خواهیم دید و هم از داخل. با یک اقتصاد رانتی نفتی شبه‌دولتی و حکمرانی مبتنی بر دولت، حتی اگر تحریم هم نبودیم، بحران‌های اقتصادی ایجاد می‌شد.
این اقتصاددان متذکر می‌شود: مگر این‌که ریل حکمرانی اقتصاد را به نفع بخش خصوصی تغییر دهیم که البته نیاز به تصمیمات سخت داد؛ چراکه ذینفعان بزرگی پشت صحنه هستند و اجازه نمی‌دهند که ریل حکمرانی اقتصاد تغییر کند.
شقاقی ادامه می‌دهد: رقابت‌پذیر کردن اقتصاد ملی، بهبود محیط کسب‌وکار، تحول نهادهای تامین‌مالی به نفع بخش خصوصی و فراهم کردن محیط اقتصاد کشور برای بخش خصوصی، این‌ها می‌تواند راه نجات ما باشد که حداقل تبعات تحریم‌های بین‌المللی کمتر شود و هزینه تحریم‌ها را کاهش دهیم.
وی تاکید می‌کند: در غیر این صورت اگر ریل حکمرانی اقتصادی ما همچنان همین مسیری باشد که پیش می‌رویم، یعنی با یک اقتصاد رانتی نفتی شبه‌دولتی و دولتی، بحران‌ها تشدید خواهد شد. ما در درون اقتصاد باید دست به اصلاحات اساسی به نفع توسعه بخش خصوصی بزنیم تا حداقل مردم بتوانند در صحنه اقتصاد حضور داشته باشند و سرمایه‌گذاری کنند.
این اقتصاددان بیان می‌کند: ما باید فضای تنفس را به بخش خصوصی بدهیم که بتواند با خلاقیت و نوآوری و ایده، در این شرایط سخت بین‌المللی، اقتصاد ایران را پیش ببرد و اثرات تحریم را حداقل کند.
شقاقی باز هم تاکید می‌کند: ما باید رقابت‌پذیری اقتصاد ملی را تقویت کنیم، محیط کسب‌وکار را سهولت ببخشیم، نهادهای مالی به حمایت از بخش خصوصی بپردازند، رانت‌هایی که وجود دارد، مهار شود و نظام مالیاتی به بخش خصوصی کمک کند تا حداقل بخش خصوصی از صحنه اقتصاد ایران خارج نشود.
ما هیچ راهی نداریم جز این‌که بخش خصوصی را وارد صحنه اقتصاد کنیم
این اقتصاددان می‌گوید: شما فرض کنید ما الان یک خانواده‌ای داریم که در بیرون اقوام و دوستان و همسایگان تهدید می‌کنند. در درون خانواده هم اگر زن و شوهر و فرزندان با یکدیگر اختلاف داشته باشند، اوضاع خیلی بهم می‌ریزد. حداقل اگر خانواده متحد باشد و بتوانند فعالیت کنند، حداقل در مواجهه با فشارهای همسایگان و اقوام می‌توانند یک مقداری دوام بیاورند.
شقاقی می‌افزاید: شما هیچ راهی نداریم جز این‌که بخش خصوصی را وارد صحنه اقتصاد کنیم. ما اقتصاد را به شبه‌دولتی‌ها داده‌ایم و با رانت اداره می‌شود و بخش خصوصی فعال نیست و نهادهای مختلف در اقتصاد دخالت می‌کنند. در عین حال، ذینفعان در پشت صحنه از منافع خود بهره‌مند می‌شوند.
وی عنوان می‌کند: می‌خواهم بگویم اگر تحریم هم نبودیم، این اقتصاد دوام نمی‌آورد. این بحران‌هایی هم که الان وجود دارد، همه ماحصل این است که ما اقتصاد را با محوریت بخش خصوصی اداره نکردیم و اقتصاد را دست مدیریت دولتی با رانت نفت و با حضور شبه‌دولتی‌ها اداره کردیم.
این اقتصاددان با اشاره به قیمت‌گذاری دستوری و انحصاراتی که در حوزه اقتصاد وجود دارد، تصریح می‌کند: ما باید دست به اصلاحات ساختاری اساسی برای تغییر ریل حکمرانی اقتصاد به نفع بخش خصوصی بزنیم.
۲۲۳۲۲۵
